نجات اب

خشكسالی به عنوان بی سروصدا ترین بلایای طبیعی در مقابل سیلاب به عنوان یكی از پر صدا ترین بلایای قرار گرفته است . این درحالی است كه خطر و خسارت های ناشی از خشكسالی به مراتب بیشتر از سایر بلایای طبیعی مانند : سیل ، طوفان ، آتش فشان و حتی زلزله است . ولی به دلیلی كه مشاهده ی تاثیر تخربی خشكسالی نیاز به زمان به نسبت طولانی دارد ، مطالعه و تحقیق و نحوه ی برخورد با آن كمتر مورد توجه قرار گرفته است .
برای درامان ماندن از زلزله ، آتش فشان و سیلاب كافی است برای مدت كوتاهی از مركز وقوع این بلاها فاصله گرفت ، ولی در صورت وقوع خشكسالی ، كل یك جامعه در یك دوره زمانی طولانی خسارت خواهد دید و گریز ازآن بدون برنامه ریزی میسر نخواهد بود .
خشكسالی حالتی طبیعی و مستمر از اقلیم است ، در حالی كه بسیاری به اشتباه آن را واقعه ایی تصادفی می پندارند این پدیده به تقریب در تمامی مناطق اقلیمی رخ می دهد ، ولی مشخصه ی آن از یك منطقه به منطقه ای دیگر به طور كامل تفاوت دارد.
خشكسالی یك اختلال موقتی است و با خشكی تفاوت دارد چرا كه خشكی ها صراٌ محدود به مناطقی با اندك بارندگی است و حالتی دایمی از اقلیم است .
خشكسالی جز بلایای طبیعی نامحسوس است .گرچه تعاریف متعددی برای این پدیده ارائه شده لیكن در كل حاصل كمبود بارش در طی یك دوره ی ممتد زمانی به طور معمول یك فصل یا بیشتر می باشد این كمبود منجر به نقصان آب برای برخی فعالیت ها ، گروه ها و یا یك بخش زیست محیطی می شود . همچنین دمای بالا ، باد شدید و رطوبت نسبی پاین تر در بسیاری از نقاط جهان با این پدیده همراه شده و به طرز قابل ملاحظه ایی برشدت آن می توانند بیفزایند .
خشكسالی های اخیر درهرگروه كشورهای توسعه یافته و درحال توسعه ، نتایج اقتصادی ، تاثیرات زیست محیطی و دشواری های شخصی به بار آورده كه جملگی باعث شده اند كه آسیب پذیری تمامی جوامع به این پدیده ی زیانبخش طبیعی مد نظر قرار گیرد .
پیش گفتار
آبیكی از اركان اصلی حیات بشری است بطوری كه حیات بدون آن برای موجوات زنده به هیچ وج قابل تصور نیست . اگر چه كل میزان آب جهان ثابت است اما توزیع نامناسب آب در سطح جهان و ازهمه مهمتر فقدان آب سالم در بسیاری از نقاط جهان نگرانی های زیادی را پیش روی بشرقرار داده است .
حدود 70 درصد از سطح زمین را آب فرا گرفته است ولی متاسفانه بحران آب در بسیاری از كشورهای جهان از جمله كشورهای كمربند خشك زمین مثل ایران ، به عنوان یكی از دغدغه های اصل فراروی آینده ایی جوامع خواهد بود . نمایه های این بحران امروزه به ویژه در شرایط خشكسالی به خوبی نمایان می باشد .
بطور كلی در نقاط مختلف كشور كاهش منابع آبی مناسب و نیاز روز افزون بخش های مختلف به آب را می توان از اثرات این بحران دانست .
اهمیت خشكسالی :
خشكی و خشكسالی با وجود شباهت های زیادی مترادف نیست . خشكی از ویژگی های بارز اقلیمی نواحی خشك و نیمه خشك دلالت برشرایطی دارد كه میانگین بارش یا آب قابل دسترس ،كم باشد درحالی كه خشكسالی در هر منطقه ای و با هرنوع آب وهوایی می تواند روی دهد .
خشكسالی ویژگی بازگشت و طبیعی اقلیم است و به تقریب در تمامی رژیم های اقلیمی رخ می دهد این پدیده ،علاوه بر مناطق با بارندگی كم ، در مناطق مرطوب نیز اتفاق می افتد بنابراین خشكسالی بر خلاف خشكی كه یك خصومت دایمی است و به مناطق با بارش كم محدود می شود یك ناهنجاری موقت است .
خشكسالی به دوره یی از زمان اطلاق می شود كه عرضه ی رطوبت در آن زمان در سطح مشخص كم تر از حد انتظار شرایط معمول آب وهوایی باشد و به طور كلی خشكسالی را از نظر جوی ، هیدولوژی و كشاورزی مورد بحث قرار می دهند وبعضی نیز اصطلاح خشكی از نظر جامعه شناسی را معرفی كرده اند كه در آن آب در مقابل استحصال كم تر ازحد مورد انتظار برای فعالیت های اقتصادی و اجتماعی می باشد . بطور كلی خشكسالی از دو جزء تشكیل شده است :
جزء آب وهوایی كه منجر به كاهش بارش و آب قابل استحصال می شود و جزء تقاضا برای مصرف آب به طور معمول دربرخورد با پدیده ی خشكسالی ، عمده فعالیت در جزء دوم ، یعنی كاهش تقاضا برای مصرف متمركز می شود .ك با این حال اگر چه برنامه ریزی ها برای مواجه شدن با پدیده ی خشكسالی می تواند تا حد زیادی موثر باشد اما قبل از هر گونه برنامه ریزی باید مشكل های اساسی كه مانع اجرای فعالیت مورد نظر می شود را شناسایی كرد .
بدون شك ، خشكسالی به عنوان یك پدیده ی آب وهوایی ممكن است هراز چند گاهی رخ دهد . اما آیا در طول دوره های خشكسالی گذشته به دنبال برنامه ریزی مدونی بوده ایم
سال گذشته به جهت ریزش ناكافی باران در ده ها شهر ایران ، همدان نیز دچار مشكلات زیادی گردید كه هموطنان ما با جیره بندی آب روبه رو شدند و سد اكباتان دیگر جوابگوی آب مورد نیار مردم نبود . زیرا در شهر پر جمعیتی مثل همدان داشتن تنها یك سد مسلماً نمی تواند پاسخگوی نیاز آب مردم باشد و به دلیل كمبود بارندگی ،میزان تولید نیروگاه های برق آبی كه حدود 10 درصد از برق تولیدی كشور را تامین می كنند به نصف كاهش یافته است .
در پی كاهش بارندگی و بروز خشكسالی و خشك شدن قنات ها در مناطق خشك و افت شدید آبدهی چاه ها نماز باران در برخی شهرها ، اقامه شد . ایران در فاصله سالهای 1377 تا1381 یك دوره خشكسالی را پشت سر گذاشته كه خسارات زیادی رابه خصوص در بخش كشاورزی به جا گذاشت وآب آشامیدنی برخی شهرها ازجمله همدان سهمیه بندی شد .دوره خشكسالی درایران معمولاً پنج تا هفت ساله است .براساس روند چهل ساله اخیر سال گذشته نباید خشكسالی پدید می آمد درحالی كه در نیمی از چهل اخیر شاهد خشكسالی بوده است .
بحران آب درجهان :
ایران تنها كشوری نسیت كه در سال های اخیر با مساله ی بحران آب درگیر است بلكه جهان در حال تجربه بحران آب است . بیش از یك میلیارد از مردم جهان به آب سالم آشامیدنی و نیمی از مردم جهان به بهداشت مناسب دسترسی ندارند . بدون تغییرات اساسی ، بسیاری از مناطق جهان آب كافی برای تولید غذا ورشد جمعیت علی رغم اعمال سیاست های كنترل جمعیت ندارند . نابودی گونه های گیاهی و جانوری حقایق دیگری هستند كه در بسیاری از نقاط جهان اتفاق افتاده و می توانند باعث تغییر روش زندگی نسل های آینده بشوند . بحران آب جهان ، یك بحران مدیریتی است . در قلب آن این سوال مطرح است : چگونه آب را می توان با بهره وری بالاتر مورد استفاده قرار داد؟ كه جواب این سوال را می توان به صورت زیر خلاصه كرد :
- افزایش تولیدات با مصرف آب كمتر
- رقابت كمتر برسر آب
-نیاز كمتر به توسعه و ساخت سازه های زیر بنایی
- افزایش ایمنی و امنیت تولیدات غذایی
- داشتن آب بیشتر برای كشاورزی ، صنعت و مصارف خانگی و محیط زیست بهتر
در حال حاضر بحران آب نیازی به زنگ خطر ندارد . زنگ های خطر به صدا در آمده و می توان این بحران را مهار كرد
استفاده از توسعه منابع آب را قابل تحمل ساخت . برای موفقیت در مهار این بحران نیاز به یك بررسی و تحقیق كامل برای مدیریت سیستم های با پیچیدگی بالا داریم . اگر ما رفتارمان و همچنین روش مدیریت استفاده ازآب را تغییر دهیم ،قادر به رسیدن به یك آینده مطلوب برای زمین و مردم آن خواهیم بود .
بحران آب درایران :
بدون شك نامگذاری قرن حاضر با عنوان «درآب» از سوی كارشناسان اقتصادی و بسیاری به نعنی توجه كردن به این مایع حیاتی پبیش از پیش است . آب از گذشته های بسیار دور همچنان دارای اهمیت بسزایی بوده است .
یكی از مهم ترین مواردی كه بسیار ی از سیاست ها به آن توجه دارند بحث آب و به موازات آن «بحران آب » و تبعاتی است كه می تواند دراثر نبودش برای مردم جامعه و حتی یك حوزه زیست محیطی دشواری های زیادی ایجاد كند .
باید دقت داشت كه نیاز به آب مقوله ای نیت كه دارای محدودیت زمانی و مكانی باشد و بتوان با مایعی دیگر درصددجایگزین كردن ، كمبود و خلاء آن برآمد . ضمن آنكه براساس آمر موجود جمعیت جهان ، جمعیت كشور و كلان شهرهای ما همچنان درحال روند صعودی و افزایش است . از طرفی منابع آب در كشورهایی چون ایران ، محدود وبارندگی ها تقریباً یك سوم تا یك چهارم متوسط بارندگی دیگر نقاط جهان است . از سوی دیگر متاسفانه آلوده شدن آب ها ،چه سطحی و چه زیر زمینی درحال افزایش است .
در دهه های اخیر و به ویژه در سال پایانی قرن بیستم آب به عنوان موضوعی مهم كانون مباحثات و مذاكرات بین المللی قرار گرفته است .در سال های پیش مشكلات ، مسایل و كمبودهای آب در مقیاس محلی مطرح بود ، اما در شرایط فعلی و ازآن مهمتر در آینده این مشكلات در مقیاس های ملی ، منطقه ای و حتی جهان بروز خواهد كرد .
در گذشته آب بود ، اما برای رسیدن به آن محدودیت تكنولوژی وجود داشت . اكنون ، اصولاٌ آب اضافی برای توسعه وجود ندارد ومقدار آب تجدید شونده كه هم اكنون كره زمین دریافت می ند معادل همان آبی است كه هزارن سال پیش دریافت كرده و ثابت است.
باید توجه داشت مقدار سرانه مصرف آب به شدت درحال افزایش است . دلیل این امر به افزایش سطح رفاه و به تبع آن تنوع نیازهای آبی مربوط می شود .
شیوه های مقابه با بحران كم آبی :
برای مباره با كم آبی و مشكلات ناشی ازآن از روش های زیر پیشنهاد می شود :
الف- اولویت های مصرف
همزمان با كمبود بارندگی ، شرایط اقلیمی و آب وهوایی كشور دچار تغییر و جابجایی شده است . مثلاً گرمای بعضی شهرهای سردسیر در اولین روزهای سال جدید به 28 تا30 درجه رسید . گرمایی كه معمولاً شهرها در تابستان شاهد آن بودند مثلا همدان همیشه شاهد برف های حجیم در كوه های خود بوده است درحالی كه در دوسال اخیر در كوه های شهر همدان برف چندانی نیامده است .
ب) جیره بندی :
در پی كاهش بارندگی ، مسئولان وزارت نیرو از احتمال جیره بندی آب در برخی از استان های كشور در تابستان خبر دادند . به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران استان هایی چون : اراك ،یزد ، كرمان ،همدان و سیستان و بلوچستان درسال گذشته دچار كمبود آب وجیره بندی شدند .برای افزایش بارش باران و رفع بحران در سال گذشته بسیاری از استان ها نماز استسقا (باران) یه جا آورند .
اصلاح ساختارمصرف:
براساس آمارهای موجود در وزارت نیرو و میانگین سی ساله ، بارندگی سالانه ایران 250 میلی متر بوده است كه همین آمار نشان دهنده این است كه بارش سالانه كشورمان نسبت به جهان خصوصاٌ كشورهای اروپایی كه بیشتر از700تا800 میلی متر درسال است بسار كمتر ازحد متوسط بارندگی است . در عین حال باروند صنعتی شدن كشورها ، به طور طبیعی پساب های صنعتی (شیمیایی ) هم افزایش چمشگیری می یابد فاضلاب ها به چاه های و سفره های زیر زمینی نشت می كنند كه پیامد آن افزایش اپیدمی بیماری ها است .
موارد زیر نیز درحل بحران آب كارگشا می باشد :
1- تدوین آیین نامه اجرایی چگونگی آب
2- حفاظت و بازیافت در برنامه های بخش های مصرف
3- آگاه سازی عمومی و مشاركت مردم دربرنامه ریزی و مدیریت آب
4- توجه به عرضه و تقاضا در كل چرخه آب
5- توجه دقیق به مدیریت جامع آب
6- برآورد ارزش اقتصادی آب درهریك از حوزه های آبری
7- توجه به برنامه های اجرایی مدیریت خشكسالی
8- استفاده از روش های نوین آبیاری و كم آبیاری (آبیاری قطره ای)
9- ارتقاء سطح فرهنگ مردم و جامعه دراستفاده ازآب
10- به كارگیری تجربه های كشورهای موفق در زمینه ی كشاورزی
11-ساخت سدهای جدید و اصلاح و احداث شبكه
12- بررسی شكستگی های شبكه ها برای جلوگیری از اتلاف آب
13- طرح هایی نظیر حفر چاه ،انتقال آب از مناطق دیگر و آبرسانی به وسیله تانكر
14- كنترل ذخیره پشت سدها
15- پمپاژ ها و حفر چاه های موقت ، استفاده از تانكرهای آبرسانی
16- تغییر الگوی كشت توسط كشاورزان
17- مبارزه با علف های هرز ، آبیباری درساعات خشك در روز (عصرها) ، استفاده از كودهای مقاوم درخاك های خشك ، تنك كردن میوه ها، بالا بردن مقاومت درختان ، شخم سطحی و ایزوله كردن چوب ها و حرس سبز ،
18- به كارگیری اندیشه علمی راهی جهت پیشگیری ازكم آبی
پس مسئولین و دست اندركاران بحران آب نباید نگرشی مقطعی و آنی داشته باشند بلكه بایر بر مبنای مقابله اضطراری و تدوین یك برنامه بلند مدت منظم و مداوم جهت آمادگی و پیشگیری از گسترش این بحران جلوگیری كند و در این راه نه تنها مسئولین بلكه همه دستگاههای اجرایی و مردم از مجریان اجرای راهبردهای مدیرت كم آبی و كاهش اثرات خشكسالی می باشند .
در مواجهه با بحران آب باید تهدیدها به فرصت تبدیل كنیم و این مساله را امری انقلبی و ارزشی بدانیم كه نه تنها یك ارگان بلكه تمام مردم ایران موظف به حل این مشكل هستند یرا در این موفقیت با یك معادله ی دو مجهولی مواجهیم
یك مجهول آن كمبود آب است كه در مقابل آن باید راه حل علمی اندیشید و دوم این است كه از این تهدید بالقوه چگونه یك فرصت بسازیم .هنر ما عبور آرام و منطقی از چالش كم آبی است یعنی باتدبیر ، سخت كوشی و مدیریت درست با كم ترین خسارت باید ازآن عبور كرد و مشكل ها را شناخت پس مردم را آگاه نمود و فرهنگ صرفه جوی را جا انداخت .
روابط عمومی ها نیز درحل بحران آب نقش به سزایی دارند زیرا درست صحبت كردن با مردن هنری برای روایط عمومیب ها محسوب می شود . آنان باید با تعامل و همكاری خود با صدا و سیما و رسانه های جمعی به صورت منسجم و مطابق با رویكرد های وزارت نیرو درجهت اطلاع رسانی به موقع و صحیح اقدامات لازم رابه عمل آورند . این ارتباط فنی ، زیبا ، با نشاط و استادانه باشد تمام توان خود را درحل این امر مهم به كار گیرند .
همه ی مردم به ایت مساله آگاه شوند كه باید صرفه جوی در مصرف آب را از خودمان شروع كنیم و مشكل جامعه را مشكل خود و خانواده ی خود بدانیم و فرزندان خود را نیز از همان دوران كودكی با استفاده صحیح از طلای آب آشنا سازیم .چرا كه آب تنها نعمتی است كه جایگزین ندارد ونبود آن حیات را از انسان ها و تمام موجودات جهان سلب
می كند.
پیشنهادات:
1-حمایت از تحقیقات انجام شده در زمینه خشكسالی
2- احداث سدهای زیر زمینی
3- جدا كردن آب شرب از سایر مصارف شهری بی(كاری كه در تمام كشورهای پیشرفته انجام شده است )
4- جلوگیری از تخریب و گسترش پوش گیاهی
5- ارتقاء سطح فرهنگ صرفه جویی در مصرف آب خصوصاً دربین زنان خانه دار
6- آشنا كردن مردم با وسایل مربوط به خشكسالی و تشویق آنان به صرفه جوی ( به كمك رسانه ها )
7- نظارت مستمر بر منابع و مصارف
8- كنترل رشد جمعیت
9- استفاده از شبكه های مصرف آبیاری یا بهینه كردن روش سنتی آبیاری
10- بهساری شبكه های آب شهری
نتیجه گیری :
ایران به عنوان یكی از كشورهای واقع در كمربند خشك كره زمین با مشكل كم آبی مواجه می باشد رشد فزاینده جمعیت و نیاز به محصولات كشاورزی و دامی و محدودیت منابع آب و خاك به عنوان بستر اصلی تولیدات كشاورزی مساله كم آبی رابه گونه یی بسیار جدی فرا روی كشور قرارداده است . در واقع خشكسالی نیز به عنوان یك پدیده ط طبیعی همچون سایر پدیده های طبیعی به مدد دانش ، آگاهی ،برنامه ریزی و مدیریت صحیح قابل پیش لبنی و كنترل می باشد و خسارت های ناشی ازآن را می توان به حداقل رساند.
بحران آب و محدودیت منابع آب درحال حاضر برای بساری از كشورها و درآینده یی نزدیك برای كلیه كشورهای جهان به صورت یك معضل جدی می بایست مورد توجه قرار گیرد چرا كه این محدودیت رشد و تعالی كشورها را می تواند تحت الشعاع قرار دهد .ازاین رو می بایست به دنبال مدیریت آب برای دوره های خشكسالی
بود ، نه مدیریت آب در دوره های خشكسالی ؟
متاسفانه تاكنون در خشكسالی های گذشته به صورت مقطعی عمل كرده ایم .پرداخت خسارت به كشاورزان ،استفاده از راهكارهای كوتاه مدت آبرسانی و تلاش های دیگری ازاین دست به هیچ وه كافی نبوده و جای برخورد جامع و همه جانبه همچنان خالی است .
شدت و حجم خسارت ها و روند فزاینده ی آنها به گونه یی است كه ایجاب می كند تدابیر موثرتر و اساسی تری به خصوص جهت پیشگیری این وقایع به عمل آورد . آمار و ارقامی كه هر ساله از طرف وزارت كشور اعلام می شود خسارت های وارده به مزارع در باغ ها و تاسیسات شهری و روستایی ،خسارت های ناشی ازعدم پوش گیاهی ، جنگلی و مراتع ،مسایل و مشكل های مربوط به فرسایش خاك و هدر رفتن این سرمایه ی ، انهدام رویش گاه های طبیعی و منابع زیست محیطی كه امید زیادی به احیای دوباره آن ها می باشیم ،سهم بالاتری از آمار رابه خود اختصاص می دهد ولی همیشه درحاشیه قرار گرفته اند.پس بایید قدر این نعمت بزرگ الهی را بدانیم و درحفظ آن بكوشیم . 

طرح نجات آب...